1. Kelimelerin Yapı Özellikleri

Kelimeler yapı bakımından üçe ayrılır:

a) Basit Kelimeler

• Hiç ek almamış veya yalnızca çekim eki almış kelimelerdir.
• Kök halindedir, anlamı değişmez.

Örnekler:

• Ev (kök)
• Evim (“-im” iyelik eki → çekim eki)
• Evler (“-ler” çoğul eki → çekim eki)

b) Türemiş Kelimeler

• Yapım eki alarak yeni anlam kazanmış kelimelerdir.
• Kök + yapım eki şeklinde oluşur.

Örnekler:

• Göz (kök) + -lük → Gözlük
• Kitap (kök) + -çı → Kitapçı
• Bil- (kök) + -gi → Bilgi

c) Birleşik Kelimeler

• İki ayrı kelimenin birleşmesiyle oluşur.
• Ya bitişik yazılır ya da ayrı (ancak kalıplaşmıştır).

Örnekler:

• Hanımeli (hanım + eli)
• Boşboğaz (boş + boğaz)
• Gecekondu (gece + kondu)

---

2. Ekler (Yapım ve Çekim Ekleri)

a) Yapım Ekleri

• Kelimenin anlamını değiştirir, yeni kelime türetir.
• İsimden isim, fiilden isim, isimden fiil yapabilir.

Örnekler:

• -lık: Şeker → Şekerlik
• -ci: Balık → Balıkçı
• -siz: Su → Susuz

b) Çekim Ekleri

• Kelimenin anlamını değiştirmez, cümledeki görevini belirler.
• Çoğul eki, hal ekleri (-i, -e, -de, -den), iyelik ekleri (-im, -in), kip ekleri çekim ekidir.

Örnekler:

• Evler (“-ler” çoğul eki)
• Kitabı (“-ı” belirtme hali)
• Okulda (“-da” bulunma hali)

---

3. Ses Olayları

Kelimelerde meydana gelen ses değişimleri:

a) Ünsüz Yumuşaması

• Sert ünsüzle (p, ç, t, k) biten kelimelere ünlü ile başlayan ek gelirse yumuşar:
  Kitap → Kitabı, Ağaç → Ağaca

b) Ünlü Düşmesi

• Bazı kelimelerde ünlü harf düşer:
  Alın → Alnı, Omuz → Omzuma

c) Kaynaştırma Harfleri (y, ş, s, n)

• İki ünlü yan yana gelirse araya kaynaştırma harfi girer:
  Araba + -ı → Arabayı, Anne + -i → Annesi

---

Çözümlü Test Soruları

Soru 1

“Gözlükçüden gözlük aldım.” cümlesinde hangi kelime türemiş yapıdadır?
A) Gözlükçüden
B) Gözlük
C) Aldım
D) Ben

Çözüm:

• A) Gözlükçüden → “Göz” + “-lük” + “-çü” + “-den” (2 yapım eki var)
• B) Gözlük → “Göz” + “-lük” (türemiş)
• C) Aldım → Fiil çekimi
• D) Ben → Basit kelime

Cevap: A (En fazla yapım eki alan “Gözlükçüden”)

---

Soru 2

Aşağıdaki kelimelerden hangisi hem yapım hem çekim eki almıştır?
A) Evler
B) Bilgisizlik
C) Koştu
D) Ağaçtan

Çözüm:

• A) Evler → Sadece çekim eki (“-ler”)
• B) Bilgisizlik → “Bil-” + “-gi” + “-siz” + “-lik” (2 yapım eki)
• C) Koştu → Sadece çekim eki (“-tu”)
• D) Ağaçtan → Sadece çekim eki (“-tan”)

Cevap: B

---

Soru 3

“Çiçekçi, çiçekleri suladı.” cümlesinde hangi kelime birleşik yapıdadır?
A) Çiçekçi
B) Çiçekleri
C) Suladı
D) Hiçbiri

Çözüm:

• A) Çiçekçi → Türemiş (“-ci” eki)
• B) Çiçekleri → Basit + çekim eki
• C) Suladı → Fiil çekimi
• D) Hiçbiri → Cümlede birleşik kelime yok.

Cevap: D

---

Soru 4

“Balıktan korkan çocuk ağladı.” cümlesinde hangi ses olayı vardır?
A) Ünsüz yumuşaması
B) Ünlü düşmesi
C) Kaynaştırma
D) Ünsüz benzeşmesi

Çözüm:

• Balık + -tan → “Balıktan” (k→ğ değişimi yok, sert ünsüz korunmuş).
• Korkan ve ağladı‘da ses olayı yok.
• Cümlede belirgin bir ses olayı yoktur.

Cevap: D (Ünsüz benzeşmesi: “Balık-tan” → “k” sert, “t” sert)

---

Soru 5

Aşağıdaki kelimelerden hangisi isimden fiil türeten ek almıştır?
A) Gözcü
B) Sarardı
C) Başla
D) Koşucu

Çözüm:

• A) Gözcü → İsimden isim yapan “-cü”
• B) Sarardı → “Sarı” + “-ar” (isimden fiil)
• C) Başla → “Baş” + “-la” (isimden fiil)
• D) Koşucu → Fiilden isim yapan “-cu”

Cevap: C (“Başla” en belirgin örnek)