Metinler, amaçlarına ve özelliklerine göre farklı şekillerde sınıflandırılır. Bu konuda metin türlerini, özelliklerini ve örneklerini inceleyeceğiz.

Metinler genel olarak öğretici metinler ve sanat metinleri olarak ikiye ayrılır.

A) Öğretici Metinler

Bilgi vermek, açıklamak veya yönlendirmek amacıyla yazılan metinlerdir.

Özellikleri:

• Açık ve anlaşılır bir dil kullanılır.
• Nesnel ifadeler ön plandadır.
• Gerçeklik esas alınır, hayal ürünü değildir.

Türleri ve Örnekler:

• Makale: Bilimsel bir konuyu derinlemesine inceler. (Örnek: “Küresel Isınmanın Etkileri”)
• Deneme: Yazarın kişisel görüşlerini içerir. (Örnek: Montaigne – “Denemeler”)
• Fıkra (Köşe Yazısı): Güncel konuları eleştirel bir üslupla işler. (Örnek: Aziz Nesin’in fıkraları)
• Biyografi / Otobiyografi: Bir kişinin hayat hikâyesini anlatır. (Örnek: “Atatürk – Yaşamı ve Mücadelesi”)
• Anı (Hatıra): Yazarın yaşadıklarını anlattığı metinlerdir. (Örnek: Halide Edip Adıvar – “Mor Salkımlı Ev”)
• Mektup: Birine hitaben yazılan özel veya edebi yazılardır. (Örnek: Nazım Hikmet – “Kemal Tahir’e Mapushaneden Mektuplar”)
• Gezi Yazısı: Yazarın gezip gördüğü yerleri anlattığı metinlerdir. (Örnek: Evliya Çelebi – “Seyahatname”)

---

B) Sanat Metinleri (Edebi Metinler)

Estetik kaygı taşıyan, kurmaca metinlerdir.

Özellikleri:

• Öznel ve yaratıcı bir dil kullanılır.
• Duygu ve hayal gücü ön plandadır.
• Gerçekler, sanatsal bir şekilde yorumlanır.

Türleri ve Örnekler:

1. Şiir

• Duygu ve düşüncelerin ahenkli bir şekilde ifade edildiği metinlerdir.
• Örnek: Ahmet Haşim – “Merdiven”

2. Olay Çevresinde Gelişen Metinler

Hikâye (Öykü): Kısa, yoğun anlatımlı metinlerdir.

• Örnek: Sait Faik Abasıyanık – “Lüzumsuz Adam”

Roman: Uzun, ayrıntılı ve karakter gelişiminin olduğu metinlerdir.

• Örnek: Reşat Nuri Güntekin – “Çalıkuşu”

Masal: Olağanüstü olayların anlatıldığı, genellikle eğitici metinlerdir.

• Örnek: “Keloğlan Masalları”

Destan: Milletlerin tarihindeki önemli olayların mitolojik bir dille anlatıldığı metinlerdir.

• Örnek: “Oğuz Kağan Destanı”

Efsane: Doğaüstü olayların anlatıldığı sözlü gelenek ürünleridir.

• Örnek: “Aşk-ı Memnu Efsanesi”

3. Göstermeye Bağlı Metinler (Tiyatro)

• Sahnelenmek için yazılan metinlerdir.
• Örnek: Shakespeare – “Romeo ve Juliet”

4. Coşku ve Heyecanı Dile Getiren Metinler

• Mektup: Edebi mektuplar (Örnek: Namık Kemal – “Hürriyet Kasidesi”)
• Günlük: Kişisel duyguların aktarıldığı yazılardır. (Örnek: Nurullah Ataç – “Günce”)

---

Metinlerin Sınıflandırılmasında Dikkat Edilecek Özellikler

• Amaç: Bilgi vermek mi, estetik zevk mi sunuyor?
• Anlatım: Nesnel mi, öznel mi?
• Gerçeklik: Kurmaca mı, gerçek mi?

---

Çözümlü Test Soruları

1. Aşağıdakilerden hangisi öğretici metin değildir?

A) Deneme
B) Makale
C) Roman
D) Biyografi

Çözüm: Roman, kurmaca bir edebi metindir.
Cevap: C

2. “Küresel ısınmanın etkilerini bilimsel verilerle açıklayan bir yazı” hangi tür metne örnektir?

A) Şiir
B) Makale
C) Hikâye
D) Masal

Çözüm: Makale, bilimsel konuları açıklayan öğretici bir metindir.
Cevap: B

3. Aşağıdaki metin türlerinden hangisi olay çevresinde gelişen edebi metinlerden biridir?

A) Deneme
B) Roman
C) Mektup
D) Gezi yazısı

Çözüm: Roman, olay çevresinde gelişen bir edebi metindir.
Cevap: B

4. “Yazarın bir konu hakkındaki kişisel düşüncelerini samimi bir üslupla aktardığı metin türü” aşağıdakilerden hangisidir?

A) Makale
B) Fıkra
C) Deneme
D) Biyografi

Çözüm: Deneme, yazarın kişisel görüşlerini aktardığı bir türdür.
Cevap: C

5. Aşağıdakilerden hangisi sanat metinlerinin özelliklerinden biri değildir?

A) Nesnel bir dil kullanılması
B) Kurmaca olması
C) Estetik kaygı taşıması
D) Duygusal ifadelere yer verilmesi

Çözüm: Sanat metinleri özneldir, nesnellik öğretici metinlere aittir.
Cevap: A