Sözcükte Yapı Bilgisi

Basit Sözcükler

• Kök halinde olan, yapım eki almamış sözcükler
• Örnekler: “ev”, “kitap”, “güzel”, “koş”

Türemiş Sözcükler

• Kök + yapım eki ile oluşan sözcükler
• Örnekler: “ev-li”, “kitap-lık”, “güz-el-lik”, “koş-u-cu”

Birleşik Sözcükler

İki veya daha fazla sözcüğün birleşmesiyle oluşan yeni anlamlı sözcükler

Türleri:

• Birleşik isim: “hanımeli”, “aslanağzı”
• Birleşik fiil: “yardım etmek”, “hasta olmak”
• Birleşik sıfat: “açıkgöz”, “boşboğaz”

Kök ve Ekler

Kök Çeşitleri

• İsim kökü: “göz”, “su”, “taş”
• Fiil kökü: “gel”, “bak”, “yaz”

Ek Çeşitleri

• Yapım ekleri: Yeni sözcük türetir (“göz-lük”, “sev-gi”)
• Çekim ekleri: Sözcüğün cümledeki görevini belirler (“ev-i”, “kitap-lar”)

Çözümlü Sorular

Soru 1: Aşağıdaki sözcüklerden hangisi yapısı bakımından basittir?
A) Evcil
B) Kitaplık
C) Gözlük
D) Kuş

Çözüm: “Kuş” sözcüğü ek almamıştır, kök halindedir. Cevap: D

Soru 2: “Gözlükçü” sözcüğünde kaç tane yapım eki vardır?
A) 1
B) 2
C) 3
D) Hiçbiri

Çözüm: “göz-lük-çü” → 2 yapım eki (“-lük” ve “-çü”). Cevap: B

Soru 3: Aşağıdaki sözcüklerden hangisi birleşik sözcük değildir?
A) Gecekondu
B) Biçerdöver
C) Kitapçı
D) Ateşböceği

Çözüm: “Kitapçı” türemiş sözcüktür. Cevap: C

Soru 4: “Yolcu” sözcüğünün yapısı nedir?
A) Basit
B) Türemiş
C) Birleşik
D) Hiçbiri

Çözüm: “yol-cu” → kök + yapım eki. Cevap: B

Soru 5: Aşağıdaki sözcüklerden hangisi isim ve fiil kökü bir arada bulundurur?
A) Yazıhane
B) Uyurgezer
C) Bilgisayar
D) Çöpçatan

Çözüm: “uyur-gezer” → fiil + fiil. “yazı-hane” → isim + isim. “bilgi-sayar” → isim + fiil. Cevap: C

Önemli Kurallar

1. Her sözcüğün mutlaka bir kökü vardır
2. Bir sözcükte birden fazla yapım eki bulunabilir
3. Çekim ekleri yeni sözcük türetmez
4. Birleşik sözcüklerde anlam kayması olabilir

Örnek Analiz:
“Balıkçıl” sözcüğü:

• “balık-çı-l” → kök + yapım eki + yapım eki (türemiş)
• Anlamı: “Balık tutan kimse”

Dikkat Edilmesi Gerekenler:

• Sözcüğün kökünü doğru tespit etmek
• Yapım ve çekim eklerini ayırt edebilmek
• Birleşik sözcüklerde anlam bütünlüğünü göz önünde bulundurmak