ÜÇ ÜST ÂLEM (DOMAIN) SİSTEMİNDE YER ALAN CANLILARIN YAPISAL ÖZELLİKLERİ

• Günümüzde canlıların sınıflandırılmasında 3 domainli (Bakteri, Arke, Ökaryot) ve 6 âlemli (Bakteri, Arke, Protista, Bitki, Mantar, Hayvan) sistem kullanılmaktadır.

---

CANLI DOMAINLERİ	BAKTERİ	ARKE	ÖKARYOT
Çekirdek zarı	Yok	Yok	Var
Organel	Yok	Yok	Var
DNA’da histon proteini	Yok	Bazı türlerde var	Var
Hücre sayısı	Tek	Tek	Bazıları tek, bazıları çok
Hücre duvarında peptidoglikan	Var	Yok	Yok

Bakteriler Domaini

• Bakteriler, prokaryot hücre yapısına sahip, tek hücreli canlılardır.
• Çekirdek zarı bulunmadığından, kalıtsal materyal (DNA) hücre sitoplazmasında serbest halde bulunur. DNA’ları halkasal yapıda olup, histon proteinleri içermez.
• Bakterilerde tek bir kromozom bulunur.
• Sitoplazmalarında ribozom bulunur. Ribozomlar, protein sentezinin yapıldığı organellerdir.
• Hücre duvarı, peptidoglikan (protein + karbonhidrat) yapısına sahiptir. Peptidoglikan hücre duvarı, bakterilere yapısal destek sağlar. Bazı bakterilerde (örneğin mikoplazma bakterisinde) hücre duvarı bulunmaz.
• Depo maddesi olarak glikojen kullanılır.
• Bakteriler, mitoz ile bölünerek çoğalırlar. Bu çoğalma şekli eşeysiz üreme olarak bilinir.

---

Bütün Bakterilerde Bulunan Yapılar:

• Hücre zarı
• Sitoplazma
• Ribozom
• DNA ve RNA
• Glikojen

Bazı Bakterilerde Bulunan Yapılar:

• Klorofil
• Pilus
• Kamçı
• Kapsül
• Plazmit
• Endospor oluşumu

---

• Bazı bakterilerde hücre duvarının dış kısmında polisakkarit bir yapıdan oluşan koruyucu bir kapsül bulunur. Kapsül, bakterilerin savunma mekanizmasına yardımcıdır.
• Pilus ve kamçı, bakterilerin hareket etmesini ve tutunmasını sağlayan yapılardır.
• Endospor, bakterilerin olumsuz çevre koşullarına karşı dayanıklılık kazanmasını sağlar. Endosporlar, bakterilerin zorlu koşullarda hayatta kalmasına yardımcı olur.

• Bazı bakterilerde, hücre DNA’sının dışında bulunan plazmit adı verilen daha küçük ve halkasal bir DNA parçası bulunur. Plazmitler, bakterilere antibiyotiklere ve kimyasallara karşı direnç kazanma yeteneği sağlar.
• Klorofil taşıyan bazı bakteriler, ışığı soğurarak fotosentez yoluyla kendi organik besinlerini üretebilirler. Klorofil bulunan bakteriler, fotosentez yaparak enerji elde eder.
• Kemosentez yapan bazı bakteriler ise organik maddeleri inorganik maddelere dönüştürerek enerji elde eder. Kemosentez, ışık olmadan da gerçekleşebilen bir enerji üretim yöntemidir.
• Bakteriler, olumsuz çevre koşullarında hayatta kalmak için endospor adı verilen özel yapılar oluşturur. Endosporlar, bakteriyi kuraklık, aşırı sıcaklık gibi zorlu çevre koşullarında korur ve uzun süre hayatta kalmalarını sağlar.
• Bakteriler, metabolik faaliyetlerini gerçekleştirmek için oksijenli veya oksijensiz solunum yapabilirler. Oksijensiz solunum yapan bakteriler, enerji üretimini hücre zarından gerçekleştirir.

 

Bakterilerin Biyolojik ve Ekonomik Önemi

• Saprotrof (çürükçül) bakteriler, organik maddeleri ayrıştırarak inorganik maddelere dönüştürür ve ekosistemde madde döngüsünde önemli rol oynar.
• Azot bağlayıcı bakteriler, toprağa azot kazandırarak bitkilerin gelişimini destekler (biyolojik azot fiksasyonu).
• Bazı bakteriler, sindirim sistemimizde B ve K vitaminleri üretir ve sindirime yardımcı olur.
• Antibiyotik ve hormon üretimi için bazı bakteriler tıbbi alanda kullanılmaktadır.
• Bakteriler, endüstriyel üretimlerde de yaygın olarak kullanılmaktadır. Yoğurt, peynir ve turşu gibi gıdaların üretiminde fermantasyon yapan bakterilerden faydalanılır.
• Biyoremediasyon denilen yöntemle, bakteriler çevreyi temizleme amacıyla kullanılabilir; kirlenmiş su ve toprakları temizlerler.

Arkeler Domaini

• Arkeler, prokaryot hücre yapısına sahip, tek hücreli canlılardır.
• Genellikle ekstrem koşullarda (çok tuzlu, aşırı sıcak, aşırı asidik vb.) hayatta kalabilen canlılardır.
• Arkelere özgü bazı özellikler, onları bakterilerden ayırır:
  • Hücre zarı, bakterilerden farklı bir yapıya sahiptir.
  • Hücre duvarlarında bakterilerdeki gibi peptidoglikan değil, psödopetidoglikan bulunur.
  • RNA çeşitleri ve genetik dizilimleri bakterilerden farklıdır.
  • Arkelere ait DNA’da histon proteinleri yer alır.
• Bilinen birçok arke, kemosentez yaparak enerji elde eder ve inorganik maddeleri organik maddelere dönüştürür. Bunun yanında bazı arkeler heterotrof (tüketici) olarak beslenirler.

---

Arkelerin Biyolojik ve Ekonomik Önemi

• Dirençli enzimleri sayesinde, metalleri arıtma ve düşük kaliteli metal atıklarının temizlenmesinde kullanılırlar.
• Bazı arkeler, kirlenmiş su ve toprakların temizlenmesinde kullanılmak üzere biyoteknolojik alanlarda kullanılmaktadır.
• Biyogaz üretimi: Çöplerden veya gübrelerden elde edilen biyogaz üretiminde bazı arkelerden yararlanılır.
• Selüloz sindirimi sağlayan bazı arkeler, otçul canlıların sindirim sisteminde bulunarak selülozun parçalanmasına ve enerjiye dönüştürülmesine katkı sağlarlar.

Ökaryot Domaini